Windmolens doen veel goed. Zo zorgen ze ervoor dat er minder CO2 wordt uitgestoten. Helaas is niet iedereen is fan van ze. Een veelgehoorde klacht is dat windmolens draaien op subsidie. Laten we die claim in dit blog eens onder de loep nemen. Drie dingen zijn in deze vraag belangrijk: de energieprijs, het doel van subsidie in het algemeen en de kosten om een windmolen te laten draaien.  

De kosten van (duurzame) energie

Op grote schaal elektriciteit produceren is ingewikkeld en duur. De technische kennis, de initiële investering en randzaken zoals onderhoud en loon voor werknemers, maken het totale kostenplaatje afhankelijk van veel variabelen. Om het overzichtelijk te houden, wordt de prijs van energie uit een bepaalde energiebron uitgedrukt in een prijs per megawattuur (MWh) of kilowattuur (kWh). Dit heet de levelized cost of electricity (LCOE). De prijs per kWh is de minimale prijs, die nodig is om energie te produceren, onderhoud te plegen, het personeel te betalen, de investering terug te verdienen en een beetje winst te maken. Die winst kan vervolgens weer geïnvesteerd worden in meer duurzame energie, zoals een aantal energiebronnen op de marktplaats van Vandebron al doen. Door de kosten van alle verschillende energiebronnen om te rekenen naar de LCOE, kunnen ze met elkaar worden vergeleken.

Om je een idee te geven; hieronder staat een overzicht van productiekosten voor energie uit verschillende energiebronnen in Duitsland.

Het doel van subsidie

Voor veel mensen heeft het woord subsidie tegenwoordig een vieze nasmaak. Maar wat is subsidie eigenlijk? Met subsidie kan de overheid een bepaald product of dienst stimuleren. De overheid doet dan eigenlijk niets anders dan een deel van de kosten betalen. Daardoor gaan, of kunnen, meer mensen een bepaald product of dienst kopen.

Subsidie kan voor vanalles worden gebruikt. Zo ontvangen veel kunstorganisaties en musea subsidie, krijgen ouders kinderbijslag en krijgt elk huishouden een jaarlijkse korting op de energierekening. De overheid maakt daarmee dure dingen goedkoper: musea kunnen lagere toegangsprijzen vragen, ouders kunnen hun kinderen beter kleden en de energierekening wordt voor iedereen lager. De stad Amsterdam heeft zelfs speciale subsidies om duurzame en groene projecten op te starten.

De ontwikkeling van duurzame energie wordt op dezelfde manier gesteund door de overheid. In de onderstaande grafiek is het rode gedeelte het verschil dat wordt opgevangen door subsidie. De energieprijzen komen niet overeen met de werkelijkheid, deze grafiek is slechts ter illustratie (in het echt zitten de energieprijzen veel ingewikkelder in elkaar):

Door de subsidie wordt duurzame energie betaalbaar voor de consument en ontstaat er een sluitende investeringscase voor investeerders.

Duurzame energie wordt wereldwijd jaarlijks met zo’n $ 121 miljard subsidie gesteund, volgens het Internationaal Energie Agentschap (IEA). In Nederland wordt een deel van de daadwerkelijke kostprijs voor windenergie betaald door de Subsidie Duurzame Energie (SDE+). Jaarlijks wordt er bekendgemaakt hoeveel subsidie er beschikbaar is en welke projecten subsidie zullen ontvangen. Zo is er voor het voorjaar 2017 in totaal € 6 miljard aan subsidie beschikbaar. De SDE+ wordt deels bekostigd door de opslag duurzame energie (ODE). Alle Nederlanders en Nederlandse bedrijven betalen hier aan mee via de energienota, in 2017 gemiddeld € 62,- per huishouden per jaar. Zo draagt iedereen direct bij aan de energietransitie.

In datzelfde IEA rapport komt ook naar voren dat overheden in 2014 $ 548 miljard aan directe fossiele energiesubsidies hebben uitgegeven. Als indirecte subsidies ook worden meegerekend, is het nog meer. Een subsidie is indirect als de overheid bijvoorbeeld betaalt voor gezondheidsproblemen veroorzaakt door giftige stoffen uit een energiecentrale. Die kosten zitten niet in de prijs die de consument betaalt, waardoor er sprake is van een gesubsidieerde prijs. Als de indirecte subsidies ook worden meegerekend, dan is de hoeveelheid subsidie ontvangen door de fossiele industrie nog veel groter. Het IMF schat het op zo’n $ 5,3 triljoen per jaar.

Dat wekt de vraag op: hoe duur zou fossiele energie zijn zonder subsidie? In 2011 is er een uitgebreid onderzoek geweest naar de indirecte kosten van fossiele brandstoffen. Conclusie uit het onderzoek: als we de indirecte kosten in de LCOE van fossiele opwek meetellen, dan zou de prijs per kWh niet  4 cent, maar gemiddeld € 18 cent zijn. Dat lijkt misschien niet zoveel, maar dat is een toename van 450%. Als we dat in de bovenstaande grafiek zouden doorvoeren, dan zou die er als volgt uitzien:

De kosten van een windmolen

Als je even terugkijkt naar de vorige plaatjes, zie je dat windenergie nog steeds subsidie nodig heeft. En dat is nou precies waar het argument ‘windmolens draaien op subsidie’ vandaan komt: als ze niet op eigen kracht kunnen concurreren met andere vormen van energieproductie, dan hebben ze geen bestaansrecht.

Hebben windmolens dan voor altijd subsidie nodig? Nee. Hier komt het doel van de subsidie eindelijk naar voren. Zoals we in het vorige stuk zagen, wordt windenergie door subsidie even duur (of goedkoop, hoe je het ziet) als fossiele energie. Daardoor wordt het interessant om te investeren in windmolens. Doordat er veel in wordt geïnvesteerd, verbetert de techniek, vindt er schaalvergroting plaats en neemt de efficiëntie toe. Hierdoor zou de LCOE van windenergie moeten zakken.

En dat is precies wat er gebeurt: de hoeveelheid windenergie neemt in de hele wereld halsoverkop toe en de prijzen blijven dalen. Het meest recente voorbeeld is het winnende bod voor de bouw van het tweede deel van windpark Borssele, voor de Zeeuwse kust. Afgelopen zomer kwam er bij de bieding voor het eerste deel een historisch laag bod uit: 7,27 cent per kWh. Het winnende bod bij het tweede deel van windpark Borssele? 5,45 cent per kWh. Ter vergelijking, in 2008 was de prijs per kWh voor het Engelse windpark London Array, voor de Engelse kust, nog 16 cent.

Dat is voor wind op zee, historisch gezien altijd een dure vorm van duurzame energie. Op andere plekken is de LCOE nog lager. De kosten voor windenergie zijn in sommige staten van de VS al 2 cent per kWh. De kosten voor zonnepanelen in zonnige delen van de wereld zijn onder de 3 cent per kWh gezakt. Als we die nieuwe prijzen in de vorige grafiek verwerken, ziet dat er zo uit:

Komt dat puur en alleen door subsidie? Nee, want de techniek heeft altijd al de potentie gehad; ook zonder subsidies was er in geïnvesteerd. Maar ik denk dat de subsidies het proces wel heeft versneld. Op het moment dat duurzame energie goedkoper is dan fossiele energie, kunnen de subsidies worden opgeheven en kan de industrie op eigen benen staan. Dat moment komt steeds dichterbij, ook in Nederland. Voor het tweede deel van het windpark bij Borssele was nog € 5 miljard subsidie gereserveerd, maar door het winnende bod is er niet meer dan € 300 miljoen nodig. Windmolens die in de laatste twee jaar zijn gebouwd, hebben onder gunstige omstandigheden zelfs al helemaal geen subsidie meer nodig.

Conclusie

Draaien windmolens op subsidie? Voor nu, ja. Is dat erg? Nee. Het doel van subsidie voor duurzame energieprojecten is het aanjagen van innovatie en schaalvergroting, waardoor de LCOE lager wordt dan die van fossiele energie. Als dat doel bereikt is, dan kan de subsidie worden stopgezet.

Zie de subsidie als een investering in de toekomst; op de lange termijn gaat het geld opleveren. Niet alleen omdat energie uit windmolens gewoonweg voor altijd goedkoper wordt, maar ook omdat de lucht schoner is, er minder afval geproduceerd wordt, er minder mensen ziek worden en overheden geen subsidie meer hoeven te geven voor fossiele energie. Door subsidies komen we daar alleen maar sneller.

Klinkt goed, toch?

Benieuwd hoe het gebruik van windenergie eigenlijk is ontstaan? We hebben er een blog over geschreven.