Bouwen aan de circulaire steden van de toekomst

Circulariteit, recycling, upcycling. Het zijn woorden die je veel hoort om je heen, zeker in de duurzame sector.

Maar wat bedoelen we hier eigenlijk mee? En hoe vertalen we deze begrippen naar beleid, processen en producten die de samenleving en steden van de toekomst weerbaar maken? Metabolic organiseerde vorige week een workshop waarbij mensen vanuit verschillende Europese landen samenkwamen om te denken en ontwerpen aan een duurzaam Amsterdam. Vandebron was erbij, en in dit blog delen we onze circulaire bevindingen van de dag.

gemiddelde leestijd: 7 minuten

Metabolic

Metabolic is een verzameling knetterslimme mensen met innovatieve doch pragmatische ideeën om de globale economie volledig circulair te maken. Om alvast je geheugen op te frissen: in een circulair systeem worden materialen zo optimaal mogelijk gebruikt en producten slim ontworpen, zodat er zo min mogelijk schade, afval en vervuiling ontstaat. Metabolic draagt hieraan bij via het delen van kennis, implementatie van duurzame technologieën en het bijeenbrengen van een nieuwe generatie changemakers. Je kent ze wellicht als co-initiatiefnemers van De Ceuvel, een innovatief paradijs op het terrein van een voormalige scheepswerf in Amsterdam-Noord.

Circulaire broedplaats De Ceuvel

Vanwege vroegere werkzaamheden is de grond op de Papaverhoek zwaar vervuild en werd er een prijsvraag uitgeschreven om het afgedankte stuk land nieuw leven in te blazen. De Ceuvel won en een circulaire broedplaats werd geboren. Vier jaar later ziet het terrein groen van planten die de vervuilde aarde opschonen. Eroverheen slingert een hoog houten wandelpad langs creatieve kantoren in voormalige woonboten. Allen zijn ze voorzien van een composttoilet, al is dat wellicht wel het minst opvallende duurzame snufje op het terrein. Op het dak van Café de Ceuvel huist een greenhouse, erachter een draaiende compostverwerker, verderop staat een verplaatsbaar zonnepaneel en aan de andere kant daarvan een aantal workshopruimtes.

Lineair versus circulair

In een van die ruimtes streek ik neer, om met de verzameling vernuftige Europeanen en een Canadese verstekeling een ochtend na te denken over de circulaire stad van de toekomst. We leerden (nog maar eens) dat de huidige economie lineair is, wat zoveel betekent als dat er doorgaans in ontwerp, productie en gebruiksfase niet goed is nagedacht over het einde van de levenscyclus van een product. Hierdoor komt een groot deel van de producten die we maken en gebruiken op onherwinbare manier in het milieu terecht. Een economisch systeem waarvan het metabolisme (de stofwisseling) niet lekker werkt. Energiebronnen worden uitgeput, water raakt vervuild, financiën en voedsel zijn ongelijk verdeeld en de biodiversiteit zakt steeds verder naar beneden. We nemen, maken en vervuilen alsof de eerste en laatste schakels van een productieproces niet met elkaar verbonden zijn. Wanneer we deze wel op elkaar laten aansluiten, is de levensloop rond en spreken we van een circulair systeem.

Zeven pilaren van een circulair systeem

Vanuit de visie van Metabolic is een circulair systeem gestoeld op zeven pilaren:

1. Een hoogwaardige circulatie van materialen

2. Energie wordt duurzaam gewonnen

3. Biodiversiteit wordt bewaakt en gestimuleerd

4. Maatschappij en cultuur worden beschermd

5. De gezondheid van mens en dier wordt structureel ondersteund

6. Menselijke activiteiten creëren waarde op meerdere schalen dan alleen financieel gewin

7. Het economische systeem is weerbaar en flexibel

Meer over de bouwstenen van een circulair systeem lees je hier.

De stad als baken van het nieuwe systeem

Het is dus hoog tijd voor een nieuw stelsel, waarin we ons bewust worden van de gevolgen van ons handelen op grote schaal. Waarin we ons niet blindstaren op efficiëntie, maar streven naar economische activiteiten die op positieve wijze bijdragen aan mens en milieu. Waarin we van kortetermijndenken naar een visie voor de lange termijn gaan. Een stelsel waarin sociale, fysieke en ecologische gezondheid voorop staan. Om het economische systeem opnieuw in te richten is stedelijk design een logische eerste stap, gezien bijna de helft van de wereldbevolking woont in steden. Hoewel alle steden tezamen maar 3% van het landoppervlak innemen, zijn ze verantwoordelijk voor de helft van de mondiale afvalproductie, 75% van het algehele grondstoffengebruik en 60-80% van de CO2-uitstoot. Meer daarover lees je hier.

Circulairiteit

Een circulair systeem dus, wat betekent dat we onze processen zó inrichten dat schaarse grondstoffen niet uitgeput worden en reststoffen opnieuw worden ingezet. Je kunt denken aan een tafel, die na gebruik wordt ontkoppelt in verschillende onderdelen die elk een nieuwe levensloop ingaan (het blad doet het uitstekend als achterkant van een kast; een tafelpoot plus barkrukzitting vormen samen een nachtkastje, etc.). De beweging van een lineair naar een circulair model gaat echter over meer dan alleen het hergebruik van materialen. Niet elke bouwstof vanuit het lineaire model is het waard om opnieuw ingezet te worden. Daarnaast speelt het circulaire verloop zich af op verschillende schalen. Zo kan een wijk zelfvoorzienend zijn wat betreft water, energie en een aantal voedingsstoffen, maar bijvoorbeeld de verwerking van gebruikte elektronica verplaatsen naar een centraal, landelijk punt.

De beweging naar een nieuw systeem vraagt om een compleet nieuw, duurzaam paradigma. Als je het ‘leven’ van een bouwstof als potentiële cirkel ziet, moeten we ons afvragen welke cirkels er zijn. Hoeveel ze waard zijn en wat ze kosten. Welke cirkels sluiten we lokaal? Welke verplaatsen we naar een centraal sluitingspunt? Wat doen we in huis? Wat doen we in de wijk? Wat doen gemeenten, wat doen steden, wat doen landen? Het is een vraagstuk van verantwoordelijkheid. Verantwoordelijkheden hebben, nemen, delen en verdelen. Een circulair stelsel bouw je niet alleen, en in het geval van een circulaire stad zullen alle betrokkenen (planologen, architecten, gemeente-ambtenaren, etc,) hun functies anders moeten inrichten. Meer daarover lees je hier.

Vandebron en circulariteit

Bij Vandebron werken we toe naar een circulaire energiesector, waar lokale, duurzaam gewonnen energie wordt ingezet om Nederlandse huishoudens te verwarmen. Zodat al die verwarmde, belichte en opgewekte Nederlanders met hun goeie energie weer verder kunnen bouwen aan een duurzaam systeem. De grootste les van de ochtend bij Metabolic was dan ook dat we van alles kunnen bedenken op het gebied van techniek, strategie en innovatie, maar dat een structurele verandering uiteindelijk staat of valt bij het draagvlak van haar doelgroep. In het klimaat-geval: wij allemaal. Laten we doen wat we kunnen en onze energie wijselijk besteden. Van zonne-energie naar bureaulamp naar briljant idee naar overtuigingskracht en daadkracht. Alles begint en ontstaat met goeie energie. Vandebron. En zo is het cirkeltje weer rond.

Tags